Урок 14

Лексика

aboni 'выписывать (журнал, газету)', 'подписываться на ...', adiaŭ 'прощай', akcepti 'принять', arto 'искусство', asocio 'ассоциация', atingi 'достигнуть', birdo 'птица', brui 'шуметь', ĉesi 'перестать', 'прекратиться', ekzisti 'существовать', esprimi 'выразить', estimi 'уважать', ĝenerala 'общий', 'всеобщий', hazardo 'случайность', herbo 'трава', hobio 'любимое занятие', 'увлечение', 'хобби', kapabla 'способный', kaŭzo 'причина', kondiĉo 'условие', konsenti 'согласиться', konstrui 'строить', kontenta 'довольный', korpo 'тело', kotizo 'членский взнос', kredi 'верить', lasi 'оставить', 'пустить', limo 'граница', manki 'отсутствовать', 'недоставать', 'не хватать', Mediteraneo 'Средиземное море', mola 'мягкий', naski 'родить', naturo 'природа', nubo 'облако', opinii 'думать', 'полагать', 'считать', 'иметь мнение', poŝto 'почта', prezenti 'представить' (reprezentanto 'представитель'), proponi 'предложить', pura 'чистый', rajto 'право', regi 'царить', 'править', 'управлять'; 'владеть языком', registri 'записывать', 'регистрировать' (registrita letero 'заказное письмо'), regulo 'правило' (reguli 'регулировать'), revi 'мечтать', senti 'чувствовать', simbolo 'символ', sincera 'искренний', socio 'общество', ŝanĝi 'менять', 'изменять' (interŝanĝi 'обмениваться'), taĉmento 'отряд', timi 'бояться', trafi 'попасть', 'встретить случайно', 'застать', vento 'ветер', vilaĝo 'деревня', voĉo 'голос', zorgi 'заботиться'.

Без перевода: biografio, emblemo, legendo, marko, temo.

Грамматика

14-1. Наречия: subite 'вдруг', 'внезапно', 'неожиданно'; volonte 'охотно'; almenaŭ 'по крайней мере', 'хотя бы'; kvazaŭ '(как) будто', 'будто бы', 'как бы': Veni subite kaj seninvite; Kion vi faras, faru volonte! Por bone regi la lingvon, oni devas okupiĝi pri ĝi almenaŭ dum unu horo ĉiutage; La edziniĝinta filino estas kvazaŭ fortranĉita panpeco; Li agas tiel, kvazaŭ li estus juna.

14-2. Если за существительным в винительном падеже следует приложение – название, выраженное именем собственным, то оно употребляется в именительном падеже: Mi studas la lingvon Esperanto; Mi venas la urbon Barnaulo.

14-3. Для выражения одновременности, предшествования или последовательности действий в письменной речи (в устной – редко) употребляются сложные глагольные формы, состоящие из глагола-связки esti и причастия основного глагола (в действительном или страдательном залоге), играющего роль именной части составного сказуемого: Mi ofte vizitas unu familion. Kutime mi venas posttagmeze kaj vidas, ke la patro estas manĝinta, la filo estas manĝanta kaj la patrino estas manĝonta. Hieraŭ mi venis al la samaj geamikoj kaj ekvidis, ke la patro estis manĝinta, la filo estis manĝanta kaj la patrino estis manĝonta. Kaj mi scias, ke, se mi venos al ili morgaŭ, mi ekvidos, ke la patro estos manĝinta, la filo estos manĝanta, kaj la patrino estos manĝonta.

14-4. В русском языке глагол имеет форму совершенного или несовершенного вида, выражая либо законченное, либо незаконченное, неограниченное действие. Большинство эсперантских безаффиксных глаголов относится к двувидовым: их видовое значение выявляется при помощи контекста или лексическими средствами. Двувидовые глаголы имеют тенденцию употребляться в тех случаях, когда нет необходимости подчёркивать неограниченность действия, т. е. они ассоциируются со значением несовершенного вида, хотя могут употребляться и в значении совершенного: Hieraŭ mi legis la libron dum la tuta tago 'Вчера я читал книгу целый день'; Mi jam legis la tutan libron 'Я уже прочитал всю книгу'.

Среди безаффиксных глаголов выделяются группа глаголов абсолютного несовершенного вида (memori 'помнить', ami 'любить', stari 'стоять', serĉi 'искать' и др.) и группа глаголов преимущественно совершенного вида cо значениями мгновенного или однократного действия (fali 'упасть', forgesi 'забыть', trovi 'найти', morti 'умереть' и др.).

Если контекст не даёт повода для сомнений в видовом значении глагола, следует отдавать предпочтение простым, т. е. безаффиксным формам глагола.

Видовые значения глаголов могут выражаться различными способами:

1) неограниченность или периодическая повторяемость действия (несовершенный вид) выражаются при помощи:

• суффикса -ad-: Mi kantadis 'Я пел';
• сложной формы глагола с причастием на -anta или -ata: Ne, mi ne estis rememoranta vin, ĉar mi neniam vin forgesadis 'Нет, я не вспоминала вас, потому что я никогда вас не забывала'; La pordo estis fermata 'Дверь закрывалась';

2) ограниченность действия (совершенный вид) выражается следующими способами:

а) начало действия или моментальное действие:

• приставкой ek-: mi ekkantis 'я запел';
• иногда суффиксом -iĝ-: mi sidiĝis 'я сел';

б) непродолжительное законченное действие:

• наречием iom: mi iom legis 'я почитал';

в) законченное действие:

• сложной формой глагола с причастием на -inta или -ita: Mi estas kantinta 'Я спел'; La pordo estas fermita 'Дверь закрыта'; La pordo estis fermita 'Дверь была закрыта';
• одним из подходящих по смыслу слов в функции полуприставки: mi finkantis 'я спел'; mi ellernis 'я изучил'; mi tralegis 'я прочитал'; mi ĝisatendis 'я дождался'; ĝi forbrulis 'оно сгорело'; mi plenkuiris 'я сварил'; mi satripozis 'я отдохнул'; mi alvenis 'я пришёл', mi tutkontrolis 'я проверил'; Mallaborema homo ne povas satmanĝi, nek satdormi.

Словообразование

14-5. Суффикс -estr- означает «руководитель, глава, начальник, заведующий»: ŝipestro 'капитан корабля'; urbestro 'председатель горсовета или горисполкома', 'мэр', 'градоначальник'; grupestro 'руководитель группы'; fakestro 'заведующий отделом'; ĥorestro 'хормейстер'; Kia estro, tiaj subuloj; Utila estas tiu estro, kiu malmulte parolas, sed agas por ĉies bono (Cicerono).

14-6. В словообразовании действует принцип необходимости и достаточности: в состав производного или сложного слова следует включить все морфемы (корни, приставки, суффиксы, окончания), необходимые для выражения суммарного значения слова, и изъять все морфемы, без которых значение слова не изменятся: sano вместо saneco; organizo вместо organizaĵo; parolemo вместо parolemeco.

14-7. Чтобы избежать повторения связки estas, её можно заменить глаголом, образованным от:

• прилагательного: La fraŭlino belas (ĉarmas, gajas, solas); Mi atentas (certas, kapablas fari tion, kontentas, kuraĝas peti vin, plenas de ĝojo, pravas, pretas, rajtas, sanas); La monto blankas (altas, malproksimas); La ĉielo klaras (bluas); Ili egalas (samas, diversas, multas); «Mi feliĉas kun li» – ŝi diris; La ĵurnalo plenplenas de novaĵoj;
• существительного: Li direktoras (studentas, estras, avas); Ili amikas (najbaras, triopas); matenas; sunas; ventas;
• наречий и наречных сочетаний: Necesas (eblas, indas, endas, gravas, utilas, fruas, nepras, agrablas, facilas) okupiĝi pri tio; Li enhejmas; La manĝilaro surtablas.

Глагольные формы более динамичны (а потому в основном употребляются в разговорном стиле и почти не употребляются в стиле официальном), но иногда менее точны или придают слову новый оттенок значения: La kampo estas verda 'Поле зелёное', но La kampo verdas 'Поле зеленеет'; Li aktoras en la Granda Teatro 'Он работает актером в Большом Театре', но Al mi ne plaĉas, ke li ofte aktoras 'Мне не нравится, что он часто актерствует' (т. е. ведёт себя как актер; здесь лучше употребить aktorumas).

Можно образовать глагол и от причастия, выразив таким образом сложную глагольную форму одним словом: La patro manĝintas (= estas manĝinta), manĝintis, manĝintos; La filo manĝantas, manĝantis, manĝantos; La libro legitas (legitis, legitos, legatas, legatis, legatos, legotas, legotis, legotos). Однако эти формы являются очень тяжелыми и применяются крайне редко, особенно с суффиксами причастий действительного залога.

14-8. Значение слова зачастую определяется контекстом, поэтому в разговорной речи (в литературной – лишь с особыми стилистическими целями) допустимы формы, не регистрируемые словарями: Komence ni piedis, poste tramis 'Вначале мы шли пешком, потом ехали на трамвае'; Ni tralagis 'Мы прошли через озеро'; La novaĵo tramondas 'Новость распространяется по всему миру'; Kiomas (= kioma horo estas) nun? 'Который час?'; Dum la vojaĝo ni samvagonis; Ŝi magazenis la tutan tagon; La homo vojas; Mi survojas al la celo; Ĉu vi venos? – Jes, mi tujos; Kienas vi?; Ni iru, ĉar tempas; Jaris la 1939-a; Ĉu vi jam scias tion? – Jes, mi jamas; Ĉu vi iros kun mi? – Jes, mi kunvios; poŝti leteron; tro rapida aŭtado; Ni alteatris ĝustatempe; Li kelkvortis la historion; Mi promesis al vi foton: jen ĝi ĉi-kunas.

Letero

Estimata samideano!

Kvankam ni estis interkonsentintaj dum nia hazarda renkontiĝo pri la korespondado, la ricevo de via registrita aerpoŝta letero estis por mi kvazaŭ subita. Plaĉis al mi la enmetitaj belaj bildkartoj pri la sunplena Mediteranea plaĝo, kie vi libertempas. Koran dankon!

Mi tre volonte akceptas la proponon, kiun vi esprimis, pri la amika korespondado kaj interŝanĝo de bildkartoj kaj de esperantaĵoj (libroj kaj revuoj en Esperanto, poŝtkartoj, poŝtmarkoj, kovertoj, insignoj, emblemoj, afiŝoj, fotoj ktp pri Esperantaj temoj). Mi sendas al vi ĉi-kune aron da vidaĵoj de nia urbo, pri kiuj vi, espereble, kontentos. Atentu la originalan domegon de la urbestraro.

Mi petas vian pardonon pri la dusemajna silentado, kiu estis kaŭzita de la ekzamenoj. Mi jam trapasis ilin kaj almenaŭ dum la nuna libertempo mi estas skribonta al vi regule.

Do kelkajn vortojn por iom prezenti min. Mi naskiĝis antaŭ dudek jaroj. Ekde la sepjara aĝo mi estas senĉese studanta – dek jarojn en la meza lernejo, tri jarojn en la universitato. En nia ŝtato ĉiuj rajtas je senpaga studado, do ekzistas ĉiuj kondiĉoj por fariĝi homo, utila por la socio.

Mi hobias pri arto, precipe pri pentrado. Oni opinias eĉ, ke mi havas kapablojn pri pentrarto. Ĉu tio veras, mi ne certas. Tamen iĝi pentristo neniam estis mia celo, ĉar mi ne sentas, ke mi povas tie multon atingi.

Mi revas pri malproksimaj vojaĝoj kaj kredas, ke la ekstudo de Esperanto helpos al mi baldaŭ trafi en la simbolan landon Esperantujo, kiu ne havas limojn. En la urba Esperanto-klubo mi ne nur kotizas, sed aktive partoprenas ties vivon. Mi jam abonas kelkajn revuojn en la Internacia lingvo kaj aliĝis al Universala Esperanto-Asocio (UEA). Ebloj por vojaĝi multas: por ĉi somero en nia lando estas planataj du junularaj, lernejana, natur-amika kaj ĝenerala Esperanto-tendaroj. Krome, esperantistoj organizos konstrutaĉmenton, surmontan kaj surakvan turistajn marŝojn. Kien mi veturu? Pleje verŝajnas, ke mi konstrutaĉmentos.

Mi ŝatas la naturon, la puran aeron kaj tial ofte dum ripoztagoj mi kune kun geamikoj forlasas la kutimajn zorgojn en la urbo kaj veturas en vilaĝojn kaj arbarojn. Agrablas frumatene lavi la tutan korpon per rivera akvo, kuŝadi sur la mola herbo, rigardante la nubojn. Ĉirkaŭe regas senbruo, nur aŭdiĝas la venteto kaj voĉoj de birdoj, kiuj sur-arbas.

Mi kolektas Esperantan bibliotekon. Ĵus mi tralegis la gajan romanon de Cezaro Rossetti (Ĉezaro Roseti) «Kredu min, sinjorino!». Mankas vortoj por esprimi mian plezuron! Nun mi estas leganta la faktoplenan libron de Ludovikito «Senlegenda biografio de Zamenhof».

Mi timas, ke mia letero iĝis tro longa. Tial mi finas, sendante al vi adiaŭe miajn korajn bondezirojn.

Sincere via

Andreo.

Задания

14.1. Что означают следующие слова?

Motorkonstrua; fotoregistrilo; simbolaro; simbolismo; aĉetanto; konsentema; senreviĝi; familiestro; ekbruligi; suneto; duonvoĉe; adiaŭi; deiri; ekstereŭropa; forveturinta; kontraŭnatura; kontraŭdiro; memregado; herbaĉo; kunekzistado; ovaĵo; ovoflavo; kamparanoj; ventego; akceptejo; necerteco; neatingebla; ŝanĝenda; rekonstruata; apudlima; elteni; enteni; interligo; kromnomo; sinsekve; trae; diserigi; artisto; montrilo; artefarita; malindulo; ektimi; antaŭtimi; iom-post-ioma; kapjesi; irmaniero; tempolimo; laŭi.

14.2. Переведите сочетания:

venu antaŭ la kvina horo; iri ekster la urbon; loĝi ĉe la gepatroj; resti anstataŭ estro; interkonsenti pri renkontiĝo; kontenta pri sukceso; okaze de la naskiĝtago; malgraŭ via opinio; trinki po du glasojn da suko; manko de sperto; estimo de la gefiloj al la gepatroj; tra la ventego; aĉeti por 50 kopekoj; skribi por adiaŭi; prepariĝi por festo; kuracilo kontraŭ multaj malsanoj; nenie aliloke krom tie ĉi; pro kio vi ne venis?; tio estas super mia kompreno; kaŭze de via nescio; resti inter akcepteblaj limoj; fari pro neceso; respondi post mallonge; mi finis tion ĉirkaŭ majo; ŝi loĝas trans la strato; naĝi laŭ bordo; sub tiu ĉi kondiĉo; havi rajton je studado; kredi al amiko; kredi je feliĉo; kredi je nenio; poŝtmarko je kvin kopekoj; libera je mankoj; veni sen esti invitita; sendi per poŝto; dum la proksimaj tagoj; belarta konkurso; kanti plenvoĉe.

14.3. Переведите фразы:

Kaj subite vi aperos antaŭ mi. Ne atendita, ne esperita ofte venas subite. Oni parolas pli volonte pri siaj rajtoj, ol pri siaj devoj. Kun bonaj esperoj adiaŭo estas ĉiam festo (J. W. Goethe/Gjote). Kio estas komenciĝinta, tio estas finiĝonta. Du moneroj en unu monujo estas farantaj pli da bruo, ol cent moneroj. Hieraŭ mi estis forkuranta de pluvo, sed anstataŭe mi trafis sub pluvegon. Ĉu la koko estis kantinta aŭ ne, la tago komenciĝis. Ellerninte la lingvon Esperanto, mi estis enironta la simbolan landon Esperantujo. Kiu estos manĝanta salon, tiu estos trinkonta akvon. Tio, kio estas farita de homo, povas esti refarota de homo (F. Winson/Ŭinson). Kio kostas malmulte, estas estimata ankoraŭ pli malmulte (M. Cervantes/Servantes). Se la homo vivas sen esti rimarkata, lia morto ne estos rimarkita. Kio indas esti farita, tio indas esti farita bone. Pli bone estus al li, se li neniam estus naskita. Neniu estas tiel maljuna, ke li ne estus kredanta, ke li povas vivi ankoraŭ almenaŭ unu jaron. Zorgu, ke ĝi estu farita. Tiu ĉi laboro dume ne estas plenumita, sed ĝi estas plenumebla, plenuminda, eĉ plenumenda, do plenumata kaj nepre plenumota. Li ĉiam silentadis, kvazaŭ li estus pleniginta la buŝon per akvo. Se vi ekmanĝis – finmanĝu, se vi ekparolis – finparolu! Timo pri malfeliĉo pli aĉas, ol la malfeliĉo mem. De bona edzo la edzino ne foriros, same kiel de bona estro ne foriros subulo. Estro ne malsatas. La korpo ne estas la plej granda, kion povas doni la virino (R. Rolland/Rolan). Ne preterlasu vian feliĉon! Kiun timas multaj, tiu mem timas multajn. Estas senutile peti pri estimo kaj amo. Formanĝis en merkredo, ne serĉu en vendredo. Kia naskinto, tiaj naskitoj. Minuta plezuro ofte estas kaŭzo de longaj suferoj (Ch. Wieland/Viland). Se ies ago ne estas por vi komprenebla, tio ne estu kaŭzo por opinii ĝin malbona aŭ erara. Se vi scias duonon de tio, kion vi opinias scii, do vi scias duoble pli multe, ol vi vere scias. Saĝulo iufoje ŝanĝas sian opinion, malsaĝulo – neniam. Neniu scias, kiam finiĝas la pasinteco, kaj ĉu ĝi finiĝas ĝenerale, kaj kie estas limo inter la estanteco kaj estonteco (T. Ivanova). Plena teujo silentas, duone malplena – bruas. Amikojn unuigas malamikoj. Feliĉa estas tiu, kiu vivas per sia hobio (B. Shaw/Ŝo). Silento estas konsento.

14.4. Переведите на эсперанто:

Дорогой друг! Совсем недавно ты приступил к знакомству с международным языком эсперанто, а сейчас ты уже изучил его основы. Впереди у тебя – беседы с интересными людьми, международная переписка, участие в слетах, лагерях, конгрессах эсперантистов, обогащение знаний, более быстрое изучение иностранных языков. Ты сам уже можешь организовать кружок эсперанто: ведь «обучая других, мы учимся сами». А теперь тебя ждет путешествие в Эсперантиду.

14.5. Напишите письмо зарубежному эсперантисту или составьте диалог по одной из ситуаций: а) вы обсуждаете одно из писем, полученных вашим клубом эсперантистов, и составляете коллективный ответ; б) в вашем клубе эсперантистов организуется выставка самых интересных писем, полученных из других стран, и вы обсуждаете её.

Переписка, особенно международная, – прекрасное средство для совершенствования языковых знаний, ведь письмо, написанное вам лично, вы постараетесь понять во всех подробностях, не так ли? Кроме того, переписка приносит много полезных сведений, способствует взаимопониманию между народами. В письмах зарубежным друзьям вы сможете рассказать о жизни нашего народа, о внешней и внутренней политике нашего государства. Адреса для переписки возьмите в эсперантских журналах и в ближайшем клубе эсперанто. Для начала не берите адреса из далеких стран, проще всего установить переписку с эсперантистами соседних государств. Ваши письма должны быть интересными. Прикладывайте к ним две-три видовые открытки, на конверты наклеивайте красивые марки. Не ограничивайтесь одним-двумя адресами: пишите письма по разным адресам до тех пор, пока не получите несколько ответов. На начальном этапе переписки советуйтесь с опытными членами клуба эсперанто относительно содержания, стиля и оформления писем. В дальнейшем вы и сами сможете опубликовать объявление о переписке. И тогда вы убедитесь, что символическая страна Эсперантида не имеет ни конца, ни края.

Приложения

Языковая игра «Пословицы»

Раздаются листки с половинами пословиц. Побеждают пары, которые за одну минуту нашли друг друга и составили известные пословицы. Вариант игры: составляются из листков новые пословицы.

Писатели-фантасты об эсперанто
(Собрали Ю. Мурашковский и А. Ананьин)

Эсперанто – самый лучший из всех искусственных языков. Несомненно, простота алфавита, изумительная лёгкость грамматики и распространённость словаря делает его изобретателя бессмертным.
К. Э. Циолковский.

Ключ к всечеловеческому языку, потерянный в вавилонской башне, должен быть вновь искусственно выкован при помощи эсперанто.
Жюль Верн.

Какого-то чёткого отношения к эсперанто у меня нет. Хотя я считаю, что мир, в конце концов, идёт к единому языку, вряд ли таким языком явится эсперанто. Скорее всего, основой единого языка будет язык наиболее влиятельной страны. Но в качестве орудия сближения, лучшего взаимопонимания народов, рычага содействующего международным контактам и связям, эсперанто, несомненно, делает своё доброе и полезное дело.
И. Росоховатский.

Эсперанто хотелось бы пожелать золотую будущность, так как история всё равно победит разобщённость народов, а международный язык (может, и эсперанто) впитает всё лучшее, звонкое, простое и великое из больших и малых языков.
Л. Панасенко.

Существование и распространение в мире международного языка кажется мне полезным и даже необходимым явлением. Ну, а перспективы эсперанто по-видимому безграничны (пока в пределах земного шара).
В. Колупаев.

О мировом языке. Мировой язык нужен и мировой язык будет. Он будет распространяться по мере того как будут расширяться общепланетные, глобальные дела. А таких дел становится все больше: охрана общей нашей атмосферы и охрана общего нашего океана и сбережение общих, не таких уж бесконечных ресурсов нефти, и леса, и цветных металлов, и всё расширяющаяся торговля, всемирный обмен, всемирное разделение труда. Станет ли всемирным языком эсперанто? В первую очередь это зависит от эсперантистов. Если они сумеют сделать эсперанто самым необходимым языком для специалистов, если библиотеки эсперанто будут самыми богатыми, если учёному, конструктору, дипломату и даже дельцу для дела надо будет прежде всего познакомиться с литературой на эсперанто – этот язык станет мировым.
Г. Гуревич.

Теоретически изучение эсперанто надо вести – ещё до изучения организованного мышления – в детсадах, школах, институтах. Общемировой язык – необходимость N 1.
Г. Альтов.

Я, конечно, двумя руками голосую за эсперанто, как голосую за всякое достаточно массовое интеллектуальное занятие. Это первое, а второе – эсперантистам разных стран в общем-то легче договориться друг с другом, чем при объяснении на принятых языках. О роли эсперанто: этот искусственный по необходимости язык нужен. Будь я более восприимчив, я бы изучил его.
А. Стругацкий.

Это растущий, живой язык, на котором говорят миллионы по всему свету. Его легко учить и приятно использовать. На эсперанто публикуется много книг и журналов и даже газет. Изучите его, и он изменит вашу жизнь!
Гарри Гаррисон.